ΤΟ ΚΡΥΟ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ

Η επίδραση της θερμοκρασίας στη  βλάστηση, στη διαφοροποίηση των οφθαλμών και στην καρποφορία της ελιάς είναι καθοριστικής σημασίας.

  Η ελιά δεν ζει σε θερμοκρασία κατώτερη των -10 έως -12°C, χρειάζεται όμως μια περίοδο χαμηλών θερμοκρασιών για να γίνει διαφοροποίηση των οφθαλμών της και να παράγει καρπούς. 

Σε χαμηλότερα γεωγραφικά πλάτη, δηλαδή κοντά στον Ισημερινό (τροπικές περιοχές), η ελιά παράγει μόνο βλαστούς, χωρίς να καρποφορεί.  Εκεί κάλλιστα μπορεί να καλλιεργηθεί ως καλλωπιστικό!

Η αδυναμία της να καρποφορήσει στις τροπικές περιοχές αποδίδεται στην έλλειψη επαρκούς χειμερινού ψύχους πού είναι απαραίτητο για τη διαφοροποίηση των οφθαλμών και το σχηματισμό των ανθέων της.

Η ελιά δε θα πρέπει να καλλιεργείται σε περιοχές, όπου ή θερμοκρασία πέφτει συχνά κάτω από -4 έως -5°C. Οι ανοιξιάτικοι παγετοί, λόγω της όψιμης άνθησης της ελιάς, δεν προκαλούν σοβαρές ζημιές. Μερικές φορές όμως οι πρώιμοι παγετοί της άνοιξης μπορεί να καταστρέψουν τους μόλις εκπτυσσόμενους οφθαλμούς. 

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση ή ακόμα και την ολική καταστροφή της προβλεπόμενης παραγωγής. Τέτοιου είδους ζημιά εκδηλώνεται συνήθως με πτώση των εκπτυσσόμενων οφθαλμών. 

Η ελιά καρποφορεί σε βλαστούς ηλικίας ενός έτους. Τον Μάιο μήνα, κατά την διάρκεια της άνθησης, σχηματίζεται συγχρόνως η νέα βλάστηση η οποία, ανάλογα με την ζωηρότητα του δένδρου,  αποκτά μήκος από λίγα εκατοστά μέχρι και 50 εκατοστά. Πάνω σε αυτή την βλάστηση τον Μάιο μήνα του επόμενου έτους θα δημιουργηθούν άνθη και στην συνέχεια καρποί. Έτσι η ελιά καρποφορεί σε βλαστούς που σχηματίστηκαν το προηγούμενο έτος. 

Οι πολύ ζωηροί βλαστοί δεν είναι καρποφόροι (έχουν μόνο βλαστοφόρους οφθαλμούς),  ενώ οι μικρού μήκους βλαστοί (μήκος μικρότερο από 10 εκατοστά) δίδουν πολλούς καρπούς επειδή συνήθως όλοι οι οφθαλμοί τους είναι καρποφόροι.        

Οι οφθαλμοί είναι μικροί, φέρονται στις μασχάλες των φύλλων και είναι όλοι βλαστοφόροι ή ξυλοφόροι από τον σχηματισμό τους (Μάιο – Ιούνιο) μέχρι τον μήνα Φεβρουάριο του επόμενου έτους. 

Μετά τον μήνα Φεβρουάριο πάνω στους βλαστούς -που αναπτύχθηκαν κατά τον προηγούμενο Μάιο/ Ιούνιο- σχηματίζονται ανθοφόροι οφθαλμοί οι οποίοι προήλθαν από βλαστοφόρους μετά από μια διαδικασία που ονομάζεται «Διαφοροποίηση». Οι βλαστοφόροι οφθαλμοί εξελίσσονται σε ανθοφόρους οι οποίοι δίδουν ανθοταξίες και τελικά καρπούς με την επίδραση ορισμένων παραγόντων ο σπουδαιότερος από τους οποίους είναι η θερμοκρασία. 

Ο κύκλος καρποφορίας στην ελιά ο οποίος ολοκληρώνεται σε τέσσερα στάδια, δηλαδή τη βλάστηση, τη διαφοροποίηση και την ανάπτυξη των ανθικών μερών, την καρπόδεση και την ωρίμανση των καρπών διαρκεί ένα χρόνο. Η ολοκλήρωση κάθε σταδίου του κύκλου καρποφορίας αποτελεί προϋπόθεση ομαλής εισόδου στο αμέσως επόμενο στάδιο, ενώ και τα τέσσερα στάδια εξαρτώνται από ποικίλους παράγοντες, ικανούς να επηρεάσουν θετικά και αρνητικά κάθε ένα από αυτά (θερμοκρασία, λίπανση, εδαφική υγρασία, κλπ). 

Ο σχηματισμός ανθοταξιών στην ελιά γίνεται από τον Ιανουάριο έως αρχές Ιουνίου. Η κρίσιμη περίοδος φαίνεται να είναι οι μήνες Ιανουάριος και Φεβρουάριος, όπου γίνονται φυσιολογικές μεταβολές που μετατρέπουν το μάτι από βλαστικό σε ανθικό.

Υπάρχουν δύο τύποι ανθέων, τα ερμαφρόδιτα (φυσιολογικά ή τέλεια) σε ποσοστό 1-5% και τα στημονοφόρα (ατελή) σε ποσοστό 95-99%. Μόνο τα ερμαφρόδιτα (τέλεια) άνθη δίδουν καρπούς και το ποσοστό τους είναι μεγαλύτερο όσο πληρέστερη είναι η διαφοροποίηση των βλαστοφόρων οφθαλμών σε ανθοφόρους. 

Οι οφθαλμοί που σχηματίζονται το καλοκαίρι έχουν ανάγκη από χαμηλές θερμοκρασίες το χειμώνα για να διαφοροποιηθούν σε ανθοταξίες. Σύμφωνα με έρευνα που έχει γίνει, η ελιά απαιτεί τουλάχιστον 10 εβδομάδες θερμοκρασία κάτω από 16°C για πλήρη διαφοροποίηση των βλαστοφόρων οφθαλμών σε ανθοφόρους.

Άλλη έρευνα έχει δείξει ότι το ελαιόδεντρο ανθοφορεί κανονικά και δένει καρπούς μόνον όταν εκτεθεί σε θερμοκρασία κατώτερη από 7,2°C για 1.200 ώρες και ότι ελαιόδεντρα, πού δεν εκτέθηκαν καθόλου σε θερμοκρασία κατώτερη των 7.2°C, καθ' όλη τη χειμερινή περίοδο, δεν σχημάτισαν άνθη παρά την κανονική τους βλάστηση. 

Γενική είναι ή παραδοχή ότι μετά από χιόνια και βαρυχειμωνιά, ακολουθεί καλή ανθοφορία και καρποφορία. Μερικές όμως ποικιλίες ελιάς, μεταξύ των οποίων η "Κορωνέϊκη", η "Μεγαρίτικη", η "Κέρκυρας", η "Κολοβή" και η "Πατρών" καρποφορούν άφθονα σε περιοχές με ήπιο κλίμα όπου η μέση θερμοκρασία τον χειμώνα δεν κατεβαίνει κάτω από τους 10°C. 

Απαραίτητη προϋπόθεση για μια καλή παραγωγή στην ελιά είναι να έχει προηγηθεί πλήρης διαφοροποίηση των ανθοφόρων οφθαλμών. Κάποιες χρονιές, συνήθως προς το τέλος Μαρτίου – αρχές Απριλίου (περίοδος που ευρίσκεται σε πρόοδο η διαφοροποίηση των οφθαλμών), πνέουν νότιοι θερμοί άνεμοι για μερικές ημέρες κυρίως σε περιοχές της νότιας Ελλάδας και κυρίως της Κρήτης,  με αποτέλεσμα να επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες κατά την περίοδο αυτή. 

Οι θερμοί αυτοί άνεμοι επιταχύνουν το άνοιγμα των οφθαλμών πριν να έχει ολοκληρωθεί η διαφοροποίηση τους με αποτέλεσμα να είναι μειωμένη η καρπόδεση στην άνθηση που ακολουθεί και επομένως να έχουμε μικρή παραγωγή.   Ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες (μέση θερμοκρασία ημέρας/νύκτας πάνω από 15°C κατά τον Δεκέμβριο  και Ιανουάριο  ευνοούν  την εμφάνιση ανθοταξιών και νέας βλάστησης σε δένδρα τα οποία συνήθως δεν είχαν παραγωγή τον προηγούμενο χρόνο.

Τόσο οι ανθοταξίες όσο και η νέα βλάστηση, λόγω της πρώιμης εμφάνισης τους, έχουν ευαισθησία σε τυχόν πρώιμους παγετούς της άνοιξης. Εφόσον δεν καταστραφούν από παγετό οι ανθοταξίες αυτές -οι οποίες έχουν παραχθεί από δένδρα τα οποία δεν είχαν δεχθεί προηγουμένως αρκετό ψύχος- είναι αβέβαιο αν θα δώσουν τέλεια άνθη την ερχόμενη άνοιξη και στη συνέχεια καρπούς. 

Τα χρήσιμα συμπεράσματα  από όλα αυτά για τους ελαιοκαλλιεργητές, είναι  τα παρακάτω:

·         Το κρύο κατά τους μήνες Δεκέμβριο και Ιανουάριο είναι ευεργετικό και απαραίτητο για  την ικανοποιητική καρποφορία.

·         Πρέπει να φροντίζουμε ώστε να έχουμε κάθε χρόνο παραγωγή, που σημαίνει κάθε χρόνο βλάστηση των δένδρων,  για να μην έχουμε πρώιμη ανθοφορία που μειώνει ή μηδενίζει την παραγωγή.

·         Το παραπάνω γίνεται εφικτό με σωστό χειμερινό κλάδεμα, λίπανση, άρδευση και κλάδεμα τον Μάιο, αν έχουμε υπερβολική ανθοφορία, ώστε να δημιουργηθούν και βλαστοί για τον επόμενο χρόνο.

  Τέλος, εύχομαι σε όλους ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ και καλή Πρωτοχρονιά, με χιόνια, κρύο και βροχές, δηλαδή με καλό καιρό! Όπως είδατε, αυτός είναι ο καλός καιρός αυτήν την εποχή και όχι οι λιακάδες και η ζέστη!