ΥΠΑΡΧΕΙ ΛΥΣΗ! ΑΦΘΟΝΟ ΝΕΡΟ ΓΙΑ ΟΛΗ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΚΡΗΤΗ!

Η Αντιμετώπιση του υδατικού προβλήματος 

της Ανατολικής Κρήτης: 

 ΑΝΑΠΟΔΑΡΗΣ ΣΤΕΝΟ ΦΑΡΑΓΓΟΜΥΛΟΥ

Εισαγωγικά και για την κατανόηση της ουσίας της πρότασης, πρέπει να τονίσω ότι η μελέτη μας επικεντρώνεται στην απάντηση των επόμενων πέντε απλών ερωτημάτων: 

• Όταν υπάρχουν δύο υδατοδεξαμενές, Αποσελέμη και Αγ Γεωργίου Λασιθίου, με διαφορά υψομέτρου 600 μ και κατασκευασμένο τον αγωγό διασύνδεσής τους κατά τα δύο τρίτα του κόστους του, έχουμε το δικαίωμα να μην κατασκευάσουμε στην περιοχή έργο συνδυασμένου κύκλου για την παραγωγή ενέργειας; Ιδίως όταν το έργο αυτό είναι ήδη έτοιμο κατά το 70% περίπου του κόστους του, με αποτέλεσμα η απόσβεσή του να γίνεται σε 3 – 4 χρόνια, και κατόπιν να διαθέτουμε μία τεράστια ποσότητα δωρεάν ενέργειας, που μέσω αυτής δίδεται οριστική λύση στο υδατικό πρόβλημα; 

•  Όταν ο Αλμυρός Ηρακλείου μας παρέχει, κατά μέσο όρο, 150.000.000 κυβικά μέτρα πόσιμου νερού το χρόνο, έχουμε το δικαίωμα να μην αξιοποιήσουμε έστω ένα μέρος από αυτό, όταν μάλιστα έχουμε την δωρεάν ενέργεια που προαναφέραμε; Είναι επαρκής η δικαιολογία ότι η πηγή είναι σε χαμηλό ύψος και οι μεγάλες ποσότητες πόσιμου νερού αναβλύζουν μόνο για λίγες εβδομάδες το χρόνο; Δηλαδή αν η πηγή του Αλμυρού ήταν σε ύψος 200 ή 300 μέτρα, π,χ στην Τύλισο ή στον Κρουσώνα και έτρεχε μόνο 30 ημέρες το χρόνο θα την αγνοούσαμε; 

• Όταν ο υδροφορέας Αρκαλοχώρι – Καστέλλι- θραψανό, έχει χωρητικότητα άνω των 50.000.000 κυβικών μέτρων, έχουμε το δικαίωμα να μην τον εμπλουτίσουμε είτε με φυσική ροή είτε με μεταφερόμενο νερό, με την δωρεάν ενέργεια που μας παρέχεται από το προτεινόμενο έργο του Αποσελέμη ή και του Αναποδάρη σε δεύτερο χρόνο;  

• Όταν ο Αναποδάρης μεταφέρει κάθε χρόνο, κατά μέσο όρο, 35 – 40.000.000 κυβικά μέτρα νερού στη θάλασσα, έχουμε το δικαίωμα να μην κατασκευάσουμε φράγμα για την άρδευση τόσο της όμορης περιοχής, των νότιων παραλίων και την ενίσχυση των αποθεμάτων νερού του αγροκήπιου της Ευρώπης, Ιεράπετρας; 

• Έχει κάποια χρησιμότητα η απαγωγή των υδάτων, μέσω της σήραγγας Αποσελέμη, από τον Χώνο του Οροπεδίου Λασιθίου; 

• Και ένα τελευταίο ερώτημα για το μέλλον: Έχουμε το δικαίωμα να μην δούμε συνολικά το υδατικό πρόβλημα για όλη την Κρήτη; Είναι δηλαδή λογικό να χύνονται τεράστιες ποσότητες νερού της Δυτικής Κρήτης στη θάλασσα, και να υποφέρει η Ανατολική Κρήτη; 

Θα πρωτοτυπήσω επίσης, χάριν του αναγνώστη, προτάσσοντας του συνολικού κειμένου της πρότασής μας τα συμπεράσματα, για να δει τι περιλαμβάνεται στο μεγάλο σχετικά δημοσίευμα ώστε, εάν δεν έχει πολύ χρόνο, να μπορεί να επιλέξει το κεφάλαιο ή τα σημεία που τον ενδιαφέρουν περισσότερο.

7. Συμπεράσματα 

1. Το έργο Αποσελέμη παραμένει υδρευτικό, με διαφορετική όμως αλλά πιο αποδοτική λειτουργία, καθώς εκτός της συμβολής του στην άμεση υδροδότηση των βορείων περιοχών, εξασφαλίζει φθηνή ενέργεια για τις ανάγκες του ιδίου, (διήθηση, διύλιση, μεταφορά κλπ), και εμμέσως αλλά δραστικά, συμβάλει στην οριστική λύση του προβλήματος ύδρευσης των βορείων περιοχών της Ανατολικής Κρήτης. 

2. Αξιοποιείται το εποχικώς πόσιμο νερό του Αλμυρού, τόσο απ’ ευθείας, όσο και με αποθήκευσή του σε κατάλληλους ταμιευτήρες. 

3. Προτείνεται, σε πρώτη φάση, η κατασκευή μικρής μονάδας αφαλάτωσης στον Αλμυρό (π.χ ενός εκατομμυρίου κ.μ), για κάλυψη έκτακτων αναγκών και την απόκτηση εμπειρίας και σχετικής τεχνογνωσίας. 

4. Αξιοποιούνται τα νερά των βιολογικών καθαρισμών. 

5. Με το φράγμα στον κάτω ρου του Αναποδάρη εξασφαλίζεται η άρδευση της νοτιοανατολικής Κρήτης και αποκτούν ασφάλεια τα υπάρχοντα ή υπό μελέτη 6 μικρά φράγματα της ίδιας περιοχής. 

6. Αναβαθμίζεται η υδρολεκάνη Θραψανού σε υπόγειο ταμιευτήρα στρατηγικών αποθεμάτων πόσιμου νερού. 

7. Αποσοβείται το περιβαλλοντικό έγκλημα της εκτροπής των πλημυρικών υδάτων του Οροπεδίου από το φυσικό τους αποδέκτη, την καταβόθρα «Χώνος». 

8. Με την αξιοποίηση μέρους από την τεράστια ενέργεια που παράγεται από τους προτεινόμενους υβριδικούς σταθμούς μπορεί να λυθεί τόσο το πρόβλημα της ύδρευσης των πόλεων, όσο και το μεγάλο πρόβλημα άρδευσης του Νότου και της ενδοχώρας, είτε με μεταφορά νερού, είτε (όταν χρειαστεί) με αφαλάτωση υφάλμυρων υδάτων, όπως Μαλαύρας, Αγίου Νικολάου, Τσούτσουρα κ.α.

1. Εισαγωγή

Το πρόβλημα της ανεπάρκειας νερού στην Ανατολική Κρήτη είναι προαιώνιο και ήταν πάντοτε συνδεδεμένο με την πρόοδο και την ευημερία, τόσο στην εποχή της οικογενειακής οικονομίας όσο και σήμερα. 

Η ανεπάρκεια βεβαίως δεν ήταν «πραγματική», με την έννοια της απόλυτης έλλειψης του νερού, αλλά εικονική – υποθετική, αφού ενώ υπήρχαν οι πηγές του ή οι αποθήκες του, δεν υπήρχε η τεχνογνωσία, η επίγνωση της ανάγκης ή η πραγματική βούληση για την εκμετάλλευσή του. 

Αυτό το τελευταίο ισχύει δυστυχώς και σήμερα. Όχι τόσο λόγω πραγματικής έλλειψης, αλλά κυρίως λόγω πνευματικής αδράνειας που κυριαρχεί, προσωρινά ελπίζω, ενώ ζούμε σε μία μεταβατική εποχή σε σχέση με το μεγάλο θέμα της ύπαρξης και αναγνώρισης των νέων πηγών νερού. Αυτό όμως θα το αναπτύξουμε σε επόμενη ενότητα.

2. Η πραγματικότητα της Ανατολικής Κρήτης

Είναι γνωστό, όχι ευρέως, ότι η Κρήτη έχει ικανοποιητικές βροχοπτώσεις, μεγαλύτερες από όσες έχουν τα περισσότερα διαμερίσματα της χώρας και της Ευρώπης. Είναι επίσης ευρέως γνωστό, ότι η δυτική Κρήτη δέχεται πολύ μεγαλύτερες βροχοπτώσεις από όσες η Ανατολική, ακριβώς ό,τι συμβαίνει και με την υπόλοιπη Χώρα, που χωρίζεται σε Ανατολική και Δυτική από την οροσειρά της Πίνδου και των προεκτάσεών της.

Επιπλέον, στην Ανατολική Κρήτη έχουμε μεγαλύτερη ηλιοφάνεια, μεγαλύτερη μέση θερμοκρασία, λιγότερη ατμοσφαιρική υγρασία και ταχύτερους και συχνότερους ανέμους, παράγοντες που αυξάνουν κατακόρυφα τις απώλειες λόγω εξατμισοδιαπνοής και επομένως μειώνονται δραστικά τα υπό αποθήκευση και ιδίως τα αποθηκευμένα σε φράγματα νερά. 

Στις παραπάνω αλήθειες προστίθεται μία επιπλέον κρισιμότερη. Η υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδροφορέων σε όλες σχεδόν τις παραλιακές περιοχές της Ανατολικής Κρήτης οδήγησε σε δραματική αύξηση της αλατότητας των υδάτων, και μάλιστα σε διαρκώς αυξανόμενη απόσταση από τη θάλασσα, ώστε να καταστούν ακατάλληλα για ύδρευση και σε αρκετές περιπτώσεις ακόμη και για άρδευση (Κάρολος Μπεζές κ.α).

3. Οι ανάγκες σε νερό
Ενώ συμβαίνουν όλα τα παραπάνω, οι ανάγκες βαίνουν αυξανόμενες με γρήγορους ρυθμούς, τόσο στην ύδρευση όσο και στην άρδευση, στη μεταποίηση και στις τουριστικές υποδομές.

Στην ύδρευση είναι αυτονόητη η αύξηση της κατανάλωσης, όχι μόνο λόγω της ανόδου του πολιτισμικού και βιοτικού επιπέδου, αλλά και λόγω της αύξησης του τουρισμού. Επιπλέον, οι αυξημένες απαιτήσεις του ποιοτικού τουρισμού, που έχει αυξητική τάση, σε κήπους πάρκα, γήπεδα γκολφκ.α, αυξάνουν περισσότερο τις ανάγκες σε νερό.

Στην άρδευση πρέπει να σταθούμε με την ίδια αν όχι μεγαλύτερη προσοχή, διότι η σημερινή κατάσταση μόνο θλίψη μπορεί να προκαλεί, τόσο για την απόλυτη γεωργική παραγωγή, όσο και για τη σύγκρισή της με εκείνη ανάλογων προηγμένων περιοχών της Μεσογείου. 

Η μονοκαλλιέργεια της ελιάς, η οποία έχει καταλάβει όλη σχεδόν τη γεωργική έκταση του νησιού, όχι μόνο δεν έδωσε λύσεις στο πρόβλημα, αλλά μάλλον το επιδείνωσε, μειώνοντας τη μέση στρεμματική απόδοση και κυρίως υπονομεύοντας το μέλλον της αγροτικής παραγωγής, αλλά και εκείνο των αγροτικών κοινωνιών του νησιού. 

Το γεγονός ότι η ελιά αντέχει σε ξηροθερμικές συνθήκες, δηλαδή επιβιώνει, δεν σημαίνει ότι παράγει οικονομικώς ωφέλιμα. Η προσθήκη νερού και σε αυτή την καλλιέργεια μπορεί να την κάνει οικονομικά βιώσιμη και επικερδή μέσα στο διεθνή ανταγωνισμό που σίγουρα θα αυξηθεί. 

Ο Πρόεδρος του Δικτύου Κρητικού Ελαιολάδου Γεωπόνος κ. Μανόλης Φραγκάκης ανέφερε σχετικά με το θέμα: «η λελογισμένη άρδευση της ελιάς σε επιλεγμένες φάσεις του βλαστικού κύκλου της μπορεί να αυξήσει θεαματικά την παραγωγή, να μειώσει το κόστος της και να βελτιώσει την ποιότητα του ελαιολάδου».

Η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών που κρίνεται απαραίτητη για τη δημιουργία πλούτου με την εκμετάλλευση όλων των ιδανικών συνθηκών που χαρακτηρίζουν το νησί, όπως η ηλιοφάνεια, η θερμοκρασία, τα γόνιμα εδάφη κλπ, απαιτεί την αύξηση της κατανάλωσης νερού με την ταυτόχρονη λογική και επιστημονικά συνιστώμενη χρήση του.

4. Οι δυνητικές πηγές νερού σήμερα στην Κρήτη – αξιολόγηση

Οι δυνητικές πηγές νερού σήμερα στην Κρήτη είναι:

1. Μείωση διαρροών νερού από υδρευτικά και αρδευτικά δίκτυα

2. Πλεονάζοντα νερά Δυτικής Κρήτης

3. Ύδατα βιολογικών καθαρισμών

4. Επιφανειακές πηγές 

5. Υπόγειοι υδροφορείς 

6. Φράγματα – λιμνοδεξαμενές – διαφράγματα - εμπλουτισμός

7. Μείωση εξάτμισης

8. Νέφη – υγροποίηση

9. Υφάλμυρες πηγές – Αλμυρός Ηρακλείου

10. Θάλασσα

Οι ανωτέρω δυνητικές πηγές νερού αξιολογούνται στη συνέχεια:

· Η πρώτη πηγή νερού

Οι διαρροές, είναι η οικονομικότερη, λογικότερη και υγιεινολογικά, περιβαλλοντικά φιλικότερη και φυσικά απόλυτα επιβεβλημένη. Παρά το γεγονός όμως ότι είναι σημαντική και ως ποσότητα νερού, αφού μόνο στο Ηράκλειο χάνονται πάνω από το 40% των ποσοτήτων νερού που εισέρχονται στο υδρευτικό δίκτυο της πόλης, δεν έχει ακόμη αξιοποιηθεί. Το ανωτέρω ποσοστό αντιστοιχεί ετησίως σε μία ποσότητα μεταξύ 4 και 5 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού, που σχεδόν θα μπορούσε να υδρεύσει άλλη μία μεγάλη πόλη. 

· Η δεύτερη πηγή 

Τα πλεονάζοντα νερά της Δυτικής Κρήτης είναι η πλέον συμφέρουσα πηγή για την ύδρευση κυρίως, αφού πρόκειται για νερά άριστης ποιότητας από τις πηγές της πλεονασματικής υδατικά Δυτικής Κρήτης. Για παράδειγμα, μόνο η λεκάνη απορροής του Κοιλιάρη με τις πηγές Στύλου, Αρμένων και Ζούρμπου δίνουν 140 εκατομμύρια κυβικά μέτρα πόσιμου νερού ανά έτος.

Η απόσταση είναι σχετικά μικρή και ίσως κάποιες ποσότητες από πηγές ικανού υψομέτρου θα μπορούσαν να μεταφερθούν με φυσική ροή. Η πρακτική αυτή εφαρμόζεται σε όλες τις χώρες του κόσμου στα πλαίσια της αλληλεγγύης των πλεονασματικών προς τις ελλειμματικές περιοχές και μάλιστα με τεράστιες αποστάσεις μεταφοράς. 

Δυστυχώς αντί το Ηράκλειο να ακολουθήσει το δυτικό δρόμο για το νερό, ακολούθησε τον αντίθετο, προς νότο και ανατολάς φθάνοντας στο Νομό Λασιθίου, όπου οι βροχοπτώσεις είναι λιγότερες και ασταθέστερες. Η πολιτική αυτή συνοδεύτηκε και με έργα μεγάλου κόστους, τόσο οικονομικά, όσο και περιβαλλοντικά.

· Η τρίτη πηγή

Τα νερά των βιολογικών είναι ίσως η πλέον οικονομική πηγή άρδευσης, πολύτιμη και εξαιρετικά εύκολη στην εκμετάλλευσή της. Είναι απόλυτη ανάγκη να αυξηθεί η αξιοποίησή της στη γεωργική παραγωγή, πολύ πάνω από τα σημερινά απαραδέκτως χαμηλά επίπεδα. Η χρήση αυτής της πηγής θα ανακουφίσει τους υπόγειους υδροφορείς που υπεραντλούνται σήμερα, ενώ θα έχει χαμηλό κόστος ενέργειας, αφού πρόκειται για επιφανειακά, ρέοντα ύδατα. Οι εργασίες – μελέτες του κ. Ανδρέα Αγγελάκη δείχνουν καθαρά το δρόμο σε αυτόν τον τομέα.

· Η τέταρτη πηγή 

Οι επιφανειακές πηγές έχουν ήδη αξιοποιηθεί. Οι επιφανειακές πηγές της Ανατολικής Κρήτης είναι μικρών παροχών που συνεχώς μειώνονται ή στερεύουν παντελώς και δεν μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη λύση του προβλήματος. Πάντως, όλες αυτές οι πηγές αξιοποιούνται σήμερα.

· Η πέμπτη πηγή 

Οι υπόγειοι υδροφορείς αποτελούν τη βασική πηγή τροφοδοσίας νερού ύδρευσης αλλά και άρδευσης εδώ και πάνω από 50 χρόνια. Δυστυχώς όμως τα υπόγεια αποθέματα, αρρήκτως συνδεδεμένα με τις βροχοπτώσεις, έχουν χρονολογία λήξης, ιδίως υπό το σημερινό καθεστώς της υπεράντλησης, που οδηγεί είτε στην υφαλμύρωση των παραλιακών υδροφορέων, είτε στην εξάντληση των υπολοίπων.

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι έργα όπως η εκτροπή των υδάτων από τους φυσικούς αποδέκτες τους, όπως γίνεται με τη σήραγγα του Αποσελέμη, πρέπει να αποτελούν παραδείγματα προς αποφυγή και να καταργούνται αμέσως ως έργα αυτής της χρήσης.

· Η έκτη πηγή 

Τα φράγματα είναι μία δοκιμασμένη και χρήσιμη πηγή αρκεί να χωροθετούνται προσεκτικά, να γίνονται με λογικό κόστος, χωρίς υπερδιαστασιολογήσεις και με συνυπολογισμό του μετέπειτα κόστους λειτουργίας. Θα μπορούσαν, προς μεγιστοποίηση της αξιοποίησής τους, να συνδυαστούν με υβριδικούς σταθμούς ενέργειας(φράγμα Ποταμών). Πρότασή μου είναι να οριστεί ένα ανώτατο όριο κόστους ανά κυβικό μέτρο αποθηκευόμενου νερού, ώστε να παύσουν να γίνονται κατασκευές εντελώς ασύμφορες.

Τα διαφράγματα είναι μία πολύ ενδιαφέρουσα ταμίευση νερού στο πορώδες των παροχθίων εκτάσεων ποταμών και χειμάρρων,   απαλλαγμένη από το μεγάλο πρόβλημα της εξάτμισης. Η τεχνική αυτή, που εφαρμόσαμε με επιτυχία στον Αναποδάρη, στηρίζεται στην τεχνητή ανύψωση της στάθμης του νερού για τον εμπλουτισμό των όμορων υδροφορέων και  είναι πολύ οικονομική και φιλική στο περιβάλλον.

· Η έβδομη πηγή

Το πρόβλημα της εξάτμισης είναι ένα μεγάλο και πρακτικά άλυτο μέχρι σήμερα πρόβλημα, καθώς ποσοστά άνω του 20 ή και 30% του νερού των φραγμάτων μας χάνεται. Ταυτοχρόνως είναι πεδίον δόξης λαμπρόν για τα πανεπιστήμιά μας και τα ερευνητικά κέντρα για τον περιορισμό της. Βεβαίως, προληπτικώς πρέπει να λαμβάνονται μέτρα κατά την επιλογή των θέσεων κατασκευής των φραγμάτων ώστε η εξάτμιση να είναι η ελάχιστη δυνατή. Τέτοια μέτρα είναι η επιλογή υπήνεμων περιοχών και κυρίως θέσεων φραγμάτων, όπου εξασφαλίζεται ο ελάχιστος λόγος της επιφάνειας του φράγματος προς τη χωρητικότητά του.

· Η όγδοη πηγή

Η υγροποίηση των νεφών δεν μας απασχολεί προς το παρόν, παρά την ισχυρή θεωρητική τεκμηρίωσή της για την περίπτωση της Κρήτης από ειδικούς επιστήμονες, διότι είναι ακόμη σε ερευνητικό στάδιο.

· Η ένατη κυρίως και η δέκατη πηγή

Αφήσαμε τελευταίες τις υφάλμυρες πηγές, αυτές τις πρακτικά ανεξάντλητες πηγές, επειδή μέχρι σήμερα και «υπό κανονικές συνθήκες», κανένας δεν θα στοιχημάτιζε στην εκδοχή να αποκτήσουμε νερό ύδρευσης και άρδευσης από υφάλμυρες ή αλμυρές πηγές. Πράγματι, αν υπήρχε μία ομαλή εξέλιξη των υδρολογικών παραμέτρων στο χρόνο, όπως κατά τις παρελθούσες δεκαετίες ή και αιώνες, δεν θα αναγκαζόμασταν να σκεφθούμε καν μία τέτοια εκδοχή ή επιλογή. Θα ήταν λίγο πολύ ένα ταμπού. 

Όμως τα πράγματα σήμερα δεν εξελίσσονται όπως εμείς θα θέλαμε και κανένας δεν εγγυάται ότι δεν θα εξελιχθούν ακόμη χειρότερα. Επομένως, η παραπάνω σειρά μπορεί να ανατραπεί ριζικώς ιδίως λόγω των εντεινόμενων φαινομένων της κλιματικής αλλαγής. Έτσι, υπό ορισμένες, απευκταίες συνθήκες, όπως για παράδειγμα η συνέχιση της ανομβρίας επί ένα ή και δύο χρόνια ακόμα, θα φέρουν στο προσκήνιο και μάλιστα στην πρώτη μας επιλογή την πηγή της αφαλάτωσης!

ΤΟ ΦΡΑΓΜΑ ΑΠΟΣΕΛΕΜΗ ΑΠΟ ΨΗΛΑ

5. Ο λάθος δρόμος 

Η παραπάνω ανάλυση σχετικά με το θέμα του νερού και η πλούσια εμπειρία που μας δώρισε η ανάγκη, μας οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερο γεωγραφικό χώρο μελέτης για την επίλυση των προβλημάτων του νερού, που εμφανίζονται με διάφορες μορφές: οικονομικές, πολιτισμικές, υγιεινολογικές, ενεργειακές, κοινωνικές και εν τέλει πολιτικές. 

Οι μελέτες των καθηγητών κ.κ. Καλέργη, Αλεξόπουλου και των συνεργατών τους οδήγησαν το Ι.Γ.Μ.Ε στην ιχνηθέτηση και ιχνηλάτηση των πλημυρικών νερών του Οροπεδίου μετά την είσοδό τους στο Χώνο, με αποτέλεσμα την επιβεβαίωση της υπόθεσης των επιστημόνων ότι από το χώνο τροφοδοτείται ο υδροφορέας της λεκάνης Θραψανού, από όπου υδρεύεται σήμερα το Ηράκλειο, αλλά και άλλες περιοχές περιμετρικώς των Λασιθιώτικων ορέων. 

Για τον παραπάνω λόγο υπήρξε σφοδρή η αντίθεσή μας στην πρόθεση για την κατασκευή της ανωτέρω σήραγγας, διότι τότε θα ήταν ολοκληρωτική η καταστροφή της υδρολογικής λεκάνης Αρκαλοχωρίου – Θραψανού – Καστελλίου, αφού το Ηράκλειο πλέον δεν θα έπαιρνε το νερό μόνο μέσω των γεωτρήσεων της περιοχής, αλλά θα απέκοπτε οριστικά τον εν λόγω υδροφορέα από την κύρια πηγή εμπλουτισμού του! Αυτός λοιπόν είναι ο λάθος δρόμος. 

Με λίγα λόγια, όσο πιο πολλά πλημυρικά νερά του Οροπεδίου εισέρχονται στη σήραγγα, τόσο πιο λίγα νερά πάνε (μέσω του Χώνου), στις πηγές που τροφοδοτούν το φράγμα του Αποσελέμη, αλλά και προς τους υδροφορείς (Θραψανού, Μαλίων κ.α), από τους οποίους υδρεύεται το Ηράκλειο αλλά και όλοι εμείς. Ποίο λοιπόν το όφελος; Μεταφέροντας τα χρήματά μας από την μία τσέπη στην άλλη δεν τα αυξάνουμε!

Το έργο λοιπόν της σήραγγας δεν απέτυχε εφέτος (2018) που δεν είχαμε βροχοπτώσεις. Ήταν αποτυχημένο από τη στιγμή που σχεδιάστηκε ως προσαγωγός νερού στο φράγμα. 

Όμως, έχοντας επίγνωση: 

· ότι το Ηράκλειο έχει μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα, μεγάλες αναπτυξιακές δυνατότητες και προοπτικές αλλά και μεγάλες και αυξανόμενες ανάγκες και σε νερό 

· ότι όλος ο βόρειος παραλιακός χώρος έχει τεράστια τουριστική ανάπτυξη με έντονη αυξητική τάση, πολύ μεγάλη συμβολή στην εν γένει οικονομική ανάπτυξη του νησιού και φυσικά αυξημένες ανάγκες σε νερό 

· ότι η ανάπτυξη στο νησί πρέπει να είναι συνολική, γεωγραφικά και κοινωνικά εμφανής και όχι μέσω «αναπτυξιακών οάσεων» και της δικτατορίας του μέσου όρου 

· ότι οι παραπάνω πραγματικές και επιτακτικές ανάγκες δεν πρέπει να οδηγήσουν σε ερήμωση την ενδοχώρα του νησιού,

καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι σήμερα και πολύ περισσότερο στο μέλλον θα χρειαζόμαστε όλο και περισσότερες ποσότητες νερού για να διατηρήσουμε και κυρίως να βελτιώσουμε το επίπεδο ζωής των κατοίκων. 

Επομένως δεν πρόκειται για απλή διαχείριση του υπάρχοντος νερού, διότι απλά δεν υπάρχει όσο υποθέτουμε ή θα θέλαμε, και ιδίως το χρόνο που το θέλουμε. Το παράδειγμα του Ασκύφου Σφακίων ισχύει κατ’ αναλογία για όλη την Κρήτη. Ενώ είναι η περιοχή με το δεύτερο μεγαλύτερο βροχομετρικό ύψος της χώρας, το καλοκαίρι δεν έχει νερό για τις ανάγκες της! 

Επίσης, έχοντας την εδραία πεποίθηση ότι όπου έχει υιοθετηθεί μία πολύ κακή λύση σε ένα πρόβλημα, δίπλα της υπάρχουν μία ή περισσότερες καλύτερες, καταλήξαμε στη συνολική πρόταση που παρουσιάζεται στην επόμενη ενότητα. 

6. Η τελική πρόταση - λύση 

Η πρόταση είναι συνολική και περιλαμβάνει συγκεκριμένες παρεμβάσεις τόσο στο βόρειο, όσο και στο νότιο τμήμα του νομού, ενώ το κέντρο του (λεκάνη Θραψανού), αποκτά κομβικό χαρακτήρα για τη μακροπρόθεσμη πολιτική εφοδιασμού και ασφάλειας νερού, αφού εκεί θα αποταμιευτούν τα υδατικά στρατηγικά αποθέματα για το μέλλον. 

Σημειώνουμε ότι στην πρότασή μας δεν περιλαμβάνεται η περιοχή της Μεσσαράς, διότι με την εκτροπή του Πλατύ ποταμού και την τροφοδοσία του φράγματος Φανερωμένης, δίδεται ικανοποιητική λύση στο πρόβλημα της υδροάρδευσης της ανωτέρω περιοχής.

6.1. Έργα και παρεμβάσεις στο βορρά

6.1.1. Αξιοποίηση φράγματος Αποσελέμη

Η μεγιστοποίηση της αξιοποίησης του φράγματος Αποσελέμη προσεγγίζεται μέσα από την επέκταση της λειτουργίας του από ένα παθητικό σύστημα αποταμίευσης νερού σε ένα ενεργητικό σύστημα αποταμίευσης (και) ενέργειας, μέσω της διαδικασίας της αντλησιοταμίευσης. 

Τούτο προκύπτει με την υδραυλική σύνδεση της δεξαμενής Αποσελέμη με την υφιστάμενη λιμνοδεξαμενή Αγίου Γεωργίου Λασιθίου και την παράλληλη λειτουργία του έργου με ένα αιολικό πάρκο. 

Για την εν λόγω υδραυλική διασύνδεση δύναται να χρησιμοποιηθεί η σήραγγα Αποσελέμη. Ένα μικρό ποσοστό από την τεράστια ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας που θα παράγεται ετησίως από το έργο αυτό αρκεί για την κάλυψη των αναγκών επεξεργασίας και μεταφοράς του νερού του φράγματος, αλλά και για τις λοιπές ενεργειακές ανάγκες διαχείρισης των υδατικών πόρων που προκύπτουν από τα προτεινόμενα έργα στις επόμενες παραγράφους. 

Τα απαιτούμενα έργα για τον παραπάνω σκοπό είναι:

1. Επέκταση του αγωγού της σήραγγας έως τη λιμνοδεξαμενή του Αγίου Γεωργίου Λασιθίου. Η διαφορά υψομέτρου μεταξύ των δύο ως άνω ταμιευτήρων φτάνει τα 600 μέτρα. Ο ανωτέρω συνολικός αγωγός θα λειτουργεί αμφίδρομα ανεβάζοντας νερό για αποθήκευση (ενέργειας) και κατεβάζοντας το ίδιο για την αντίστοιχη μετατροπή της σε ηλεκτρική. 

2. Κατασκευή στον ορεινό όγκο των Λασιθιώτικων ορέων (ή αλλαχού) αιολικού πάρκου ισχύος περίπου 70-80MW. Το συνδυασμένο έργο αιολικό πάρκο – αντλησιοταμιευτήρας, οριζόμενο στο νόμο 3468/2006 ως «υβριδικός σταθμός ενέργειας», θα αποσκοπεί στην κάλυψη ισχύος της τάξης των 60MWκατά τις ημερήσιες περιόδους αιχμής ζήτησης, ενώ για το σκοπό αυτό θα αποθηκεύεται η παραγόμενη ενέργεια από το αιολικό πάρκο όλες τις υπόλοιπες περιόδους του έτους. Η απαιτούμενη διάμετρος για την παραγωγή της ανωτέρω ισχύος εκτιμάται με πρώτους προσεγγιστικούς υπολογισμούς στα 3m. Η ετήσια παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, βάσει ημερήσιας παραγωγής ισχύος 60MWεπί 8h, προκύπτει ίση με 175.200 MWh.

3. Εγκατάσταση στο κατώτατο σημείο της σήραγγας υδροηλεκτρικού σταθμού ισχύος τουλάχιστον 60MWκαι αντλιοστασίου με ισχύ περίπου 70MW.

Σχήμα 1: Σκαρίφημα κατακόρυφης μηκοτομής  με τη βασική ιδέα της αντλησιοταμίευσης.

Το κόστος κατασκευής του ανωτέρω περιγραφόμενου υβριδικού σταθμού αναμένεται να είναι σημαντικά μειωμένο, καθώς περισσότερο από τα δύο τρίτα αυτού έχει ήδη κατασκευαστεί, αφού έχουμε διαθέσιμους τους δύο ταμιευτήρες και το ήμισυ περίπου του αγωγού νερού. Επομένως η ολοκλήρωσή του ως υβριδικού σταθμού (ή ακόμη και ως απλού αντλησιοταμιευτήρα) είναι οικονομικά επιβεβλημένη αφού το όφελος θα είναι τεράστιο. 

Το καθαρό κέρδος για τους εμπλεκόμενους φορείς από τη λειτουργία του υβριδικού σταθμού υπολογίζεται στα 15.000.000 ευρώ ετησίως, ενώ τα οφέλη για τις όμορες κοινωνίες θα είναι πολύ σημαντικά. 

Θα είναι ασυγχώρητο λάθος η αμέλεια ή η κωλυσιεργία στην κατασκευή του πολύτιμου αυτού έργου και δεν θα υπάρχει καμία δικαιολογία. Πολλές φορές οι παραλήψεις ενδεδειγμένων ενεργειών είναι χειρότερες ακόμη και από τις πιο επιβλαβείς πράξεις. 

Όντας γνωστό ότι ενέργεια και νερό είναι ουσιαστικά οι όψεις του ιδίου νομίσματος και έχοντας σχεδόν δωρεάν, λόγω του ελάχιστου χρόνου απόσβεσης, την ενέργεια από το παραπάνω έργο, ανοίγει ο δρόμος για την οριστική επίλυση του υδατικού προβλήματος, μέσω των προτάσεων που αναλύονται στις επόμενες ενότητες.

6.1.2. Αξιοποίηση πόσιμου νερού από Αλμυρό Ηρακλείου

Οι δύο προτιμητέες λύσεις θα ήταν είτε η μεταφορά νερού από τη Δυτική στην Ανατολική Κρήτη, είτε η προμήθεια πόσιμου νερού από τον Αλμυρό. Δεν αναφέρω ακόμη την επιλογή της αφαλάτωσης, που τη θεωρώ δευτερεύουσα ή συμπληρωματική λύση.

Η δεύτερη λύση είναι προτιμότερη, ακόμη και από πλευράς κόστους, διότι οι πηγές του Αλμυρού είναι ουσιαστικά εντός του Ηρακλείου και μπορεί να κατασκευαστεί ταμιευτήρας (ή ταμιευτήρες),επίσης πολύ κοντά στην πόλη και σε κατάλληλο υψόμετρο.

ΑΛΜΥΡΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Η ποσότητα πόσιμου νερού είναι τόσο μεγάλη, που θα μπορούσε από μόνη της να καλύψει τις συνολικές ετήσιες ανάγκες σε νερό όλου του νομού Ηρακλείου! 

Παραθέτω τη θέση του κ. Γεωργίου Τσακίρη, καθηγητή του ΕΜΠ και προέδρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Υδατικών Πόρων, η οποία είναι σαφής και ταυτίζεται απολύτως με τη δική μας θέση:

«Η… πραγματική λύση στο υδατικό πρόβλημα που μπορεί να δώσει η υφάλμυρη πηγή του Αλμυρού ποταμού αφέθηκε να περιμένει για δεκαετίες (με τη βοήθεια βέβαια και των πολλών και εν πολλοίς αμφιλεγόμενων υδρογεωλογικών προτάσεων για την αξιοποίησή της). Είναι ήδη γνωστό όμως ότι ο Αλμυρός  δίνει για μια μικρή χειμερινή περίοδο ποσότητες γλυκού νερού, κατάλληλου για ανθρώπινη κατανάλωση, μεγαλύτερες ακόμη και από τις συνολικές ανάγκες του Ηρακλείου, εγγυημένες στα τέσσερα από τα πέντε χρόνια. Είναι λοιπόν προφανές ότι εδώ πρέπει να εστιαστεί η όλη προσπάθεια».

Ανάλογες τοποθετήσεις και υπολογισμούς έχουν κάνει οι κ.κ. Καθηγητές Πανεπιστημίου Μονόπωλης Δημήτριος και Απόστολος Αλεξόπουλος, καθώς και οι γεωλόγοι κ.κ.Χαράλαμπος Φασουλάς, Ηρακλής Μπουλουκάκης κ.α., εκτιμώντας ότι, κατά μέσο όρο, πάνω από 150.000.000 κυβικά μέτρα πόσιμου νερού καταλήγουν κάθε χρόνο στη θάλασσα.

Πρέπει να συμφωνήσουμε λοιπόν ότι η φύση είναι πολύ γενναιόδωρη σε ό,τι αφορά στην ποσότητα πόσιμου νερού που μας προσφέρει. Ο αστερίσκος, το πρόβλημα, μπαίνει στο χρόνο που γίνεται η παραπάνω γενναιοδωρία, ο οποίος συμπίπτει με τη χειμερινή περίοδο, όταν οι ημερήσιες ανάγκες είναι μικρότερες και επίσης, σε χρονικό διάστημα από 1 έως 3 μήνες, αναλόγως των βροχομετρικών στοιχείων του υδρολογικού έτους.

Επομένως, το πρόβλημα μετατίθεται στο εάν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε άμεσα μέρος της παραπάνω ποσότητας, να αποθηκεύσουμε αρκετή για τον υπόλοιπο χρόνο, καθώς και να χρησιμοποιηθεί ικανή ποσότητα νερού ως απόθεμα ασφαλείας. 

Το ερώτημα λοιπόν είναι σαφές: δεχόμαστε την γενναιοδωρία της φύσης ή την απορρίπτουμε; 

Αν είχαμε την τεράστια χωρητικότητα των φραγμάτων της Κύπρου, θα ήταν αυτονόητη η προτεινόμενη λύση. Όμως και εδώ υπάρχουν δυνατότητες και προοπτικές για την αξιοποίηση του πόσιμου νερού του Αλμυρού:

Για παράδειγμα, η αύξηση της χωρητικότητας του υπό μελέτη αντιπλημμυρικού φράγματος Λαδούκου θα μπορούσε να υποδεχτεί μία ποσότητα 3– 4 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων, που αντιστοιχεί στο 30% των αναγκών του Ηρακλείου. 

Το ίδιο θα μπορούσε να γίνει με το ήδη προγραμματισμένο φράγμα Πρινιά – Άνω Ασίτες για την ταμίευση επίσης άλλων 2-3 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων, ώστε να καλυφθεί μεγάλο μέρος των αναγκών της πόλης του Ηρακλείου.

Ιδιαιτέρως σημαντικό θεωρούμε το μελετημένο φράγμα Ταβερώνα, λόγω της εγγύτητας προς την πηγή του Αλμυρού, του χαμηλού υψομέτρου του ταμιευτήρα, μόλις στα 130 ή 140m η ανώτατη στάθμη, και της μεγάλης χωρητικότητας(έως 22.000.000 m3 νερού), υπερκαλύπτοντας τις ετήσιες ανάγκες της πόλης, γεγονός που το καθιστά εξαιρετικά χρήσιμο και οικονομικό. 

Παραθέτω χρήσιμα στοιχεία από τη σχετική μελέτη του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου με τίτλο «Διερεύνηση δυνατοτήτων δημιουργίας ταμιευτήρα στην περιοχή Τυλίσου Ηρακλείου Κρήτης για αποθήκευση νερών πηγής Αλμυρού», η οποία εκπονήθηκε από τον κ. Γεώργιο Εµµ. Βέργη, ∆ιπλ. Αγρονόµο Τοπογράφο Μηχανικό Α.Π.Θ., υπό την επίβλεψη του Καθηγητή του Ε.Μ.Π. κ. Ιωάννη Κουµαντάκη.

«1. Με βάση τα παραπάνω υπολογίζεται προσεγγιστικά ο εκμεταλλεύσιμος όγκος "γλυκού" νερού ανά έτος από την πηγή Αλµυρού ίσος µε: 30 ηµέρες × 24 hr/ημέρα × 3.600 sec/h × 12 m3 /sec = 31.104.000 m3.»

Το ιδανικό θα ήταν, και αυτό προτείνουμε αφού έχει ήδη εξασφαλιστεί η απαιτούμενη ενέργεια από την ως άνω επέκταση της λειτουργίας του φράγματος Αποσελέμη, να αντλείται και να κατευθύνεται ταυτοχρόνως προς πολλές και διαφορετικές κατευθύνσεις νερό από τις πηγές του Αλμυρού κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ των μηνών Ιανουαρίου και Μαρτίου, όταν η παροχή της πηγής υπερβαίνει τα 12 m3/s και το νερό είναι πόσιμο.

Οι κατευθύνσεις αυτές ενδεικτικώς είναι:

1. απευθείας στο δίκτυο ύδρευσης Ηρακλείου

2. απευθείας στο δίκτυο ύδρευσης Χερσονήσου, Αγίου Νικολάου και λοιπών οικισμών ΒΑ Κρήτης

3. αποθήκευση στο φράγμα Αποσελέμη

4. αποθήκευση στον υδροφορέα Αρκαλοχωρίου –Καστελλίου – Θραψανού

5. αποθήκευση στο (προτεινόμενο και μελετημένο) φράγμα Ταβερώνα Τυλίσου

6. αποθήκευση στο φράγμα Λαδούκου

7. αποθήκευση στο φράγμα Πρινιά-Ασίτες

8. Προώθηση σε άλλες κατάλληλες θέσεις για αποθήκευση ή εμπλουτισμό που θα επιλεγούν.

Με τον τρόπο αυτό θα μπορέσουμε να αντλήσουμε από τον Αλμυρό και να αποθηκεύσουμε μεγάλες ποσότητες νερού, ώστε να εξασφαλίζεται απρόσκοπτη υδροδότηση της ΒΑ Κρήτης, ακόμη και εάν έχουμε μειωμένες βροχοπτώσεις για 2 ή ακόμη και τρία χρόνια.

Βεβαίως, δεν θα αποφύγουμε την επιλογή της αφαλάτωσης (ως δευτερεύουσα λύση), καθώς δεν πρέπει να αποτελεί ταμπού, αφού το πόσιμο νερό σε όλες τις μορφές του, βροχή, χιόνι, πάγος, ποταμών, λιμνών, υπόγειο, τα ίδια τα νέφη, δεν είναι τίποτα άλλο παρά προϊόν της αφαλάτωσης του θαλασσινού νερού! 

Ιδιαιτέρως για τα υφάλμυρα νερά του Αλμυρού, το κόστος είναι υποπολλαπλάσιο από εκείνο που απαιτεί η αφαλάτωση του θαλασσινού νερού, 0,18 ευρώ/m3 με τάση μείωσης, έναντι 1 ευρώ ή και περισσότερο. 

Για να γίνει κατανοητή η δυνατότητα που έχουμε από τη λειτουργία του υβριδικού έργου που προαναφέραμε για την αφαλάτωση νερού από τον Αλμυρό, που είναι η πλέον κοστοβόρος λύση, αρκεί ο παρακάτω απλός υπολογισμός: 

Εάν το ετήσιο καθαρό κέρδος από τον Αποσελέμη θα είναι μόνο 15.000.000 ευρώ, το ποσό αυτό θα είναι αρκετό για την αφαλάτωση 83.000.000 κυβικών (υφάλμυρου) νερού:

15.000.000€ / 0,18€/m3 =83.000.000 m3. 

Δηλαδή μία ποσότητα εξαπλάσια σχεδόν από τις ανάγκες ύδρευσης του Ηρακλείου ή τετραπλάσια από τις αντίστοιχες ανάγκες ύδρευσης όλης της ΒΑ Κρήτης! 

Βεβαίως δεν προτείνουμε να κατασκευαστεί μία τόσο μεγάλη μονάδα. Είναι όμως απαραίτητη μία μικρότερη, ικανής δυναμικότητας ακόμη και για λόγους ασφαλείας, σε περιπτώσεις συνεχούς και ακραίας λειψυδρίας. 

Μέχρι να κατασκευαστεί το παραπάνω σύνολο έργων που λύνει οριστικώς το πρόβλημα, προτείνουμε λύση άμεσης εφαρμογής, η οποία περιλαμβάνει τις τέσσερις πρώτες κατευθύνσεις της Ενότητας 6.1.2.

6.1.3.Αξιοποίηση νερών βιολογικού καθαρισμού Ηρακλείου και Ιεράπετρας 

Η αξιοποίηση αυτή μπορεί να γίνει είτε με την απευθείας διάθεση, είτε μετά από την αποθήκευσή τους σε αντίστοιχα αρδευτικά φράγματα ή και με το συνδυασμό και των δύο τρόπων. Κάτι ανάλογο μπορεί να γίνει για την Ιεράπετρα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποκτά στον τομέα αυτό η πρόταση του κ. Ανδρέα Αγγελάκη για την ανάμιξη αυτών των υδάτων με εκείνα των υφάλμυρων πηγών.

6.1.4 Άρδευση Ιεράπετρας – εμπλουτισμός φράγματος Μπραμιανών 

Είναι γνωστό ότι κατά τα έτη μειωμένου βροχομετρικού ύψους υπάρχει πρόβλημα ποιοτικής και ποσοτικής επάρκειας του νερού άρδευσης της Ιεράπετρας. Για αυτό το λόγο ο αντίστοιχος ΤΟΕΒ μεταφέρει κάποια εκατομμύρια μειωμένης ποιότητας νερού από τις πηγές της Μαλαύρας στο φράγμα Μπραμιανών. 

ΦΡΑΓΜΑ ΜΠΡΑΜΙΑΝΩΝ - ΙΕΡΑΠΕΤΡΑ

Ακόμη και μετά την κατασκευή της προσαγωγού διώρυγας του Μύρτους για τον εμπλουτισμό του φράγματος των Μπραμιανών και άλλων συναφών έργων, δεν θα υπάρξει οριστική λύση λόγω του μικρού βροχομετρικού ύψους της Νοτιοανατολικής Κρήτης, το οποίο δυστυχώς προβλέπεται μειούμενο σε βάθος χρόνου. 

Έχοντας υπόψη το ανωτέρω και επειδή οι μεγαλύτερες ποσότητες νερού άρδευσης χρειάζονται (στην Ιεράπετρα) τους χειμερινούς και εαρινούς μήνες, προτείνουμε τη σύνδεση του φράγματος Αναποδάρη με τα Μπραμιανά μέσω της διώρυγας του Μύρτους και τη μεταφορά τουλάχιστον 2 – 3 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού, με φυσική ροή και ελάχιστο κόστος. 

Επίσης πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα επέκτασης του αγωγού Αγίου Νικολάου μέχρι τον αγωγό Μαλαύρα – Μπραμιανά για τροφοδοσία του φράγματος με καλό νερό από τον Αλμυρό Ηρακλείου, τους χειμερινούς μήνες και τον πρώτο εαρινό μήνα. Ο απαιτούμενος επιπλέον αγωγός έχει μήκος περίπου18.000 μέτρα. Επίσης η αφαλάτωση κάποιας ποσότητας νερού της Μαλαύρας, θα μπορούσε να συμβάλλει στην ποιοτική και ποσοτική βελτίωση του νερού των Μπραμιανών. 

Κατά τους υπολογισμούς του καθηγητή του ΤΕΙ Ηρακλείου κ. Δημητρίου Κατσαπρακάκη, οι οποίοι παρουσιάζονται αναλυτικά σε πίνακα της ενότητας 6.2.3: 

α. Εφόσον χρησιμοποιηθούν νέοι αγωγοί από τη δεξαμενή Αποσελέμη μέχρι τον Άγιο Νικόλαο κι από κει μέχρι τη δεξαμενή Μπραμιανών (βλέπε προαναφερόμενο πίνακα), το κόστος μεταφοράς νερού αναφορικά με την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας (παραλείπονται διαρροές και κόστη συντήρησης) διαμορφώνεται στα: 

· Αλμυρός – Άγιος Νικόλαος: 0,0783€/m3 

· Άγιος Νικόλαος – Μπραμιανά: 0,0626€/m3 

· Συνολικό κόστος: 0,1408€/m3 

β. Εφόσον γίνει αφαλάτωση νερού από τις Πηγές Μαλαύρας, υποθέτοντας ειδική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας ανά παραγόμενο κυβικό μέτρο νερού 2kWh/m3, το κόστος θα ανέλθει στα 0,34€/m3. 

6.2. Έργα και παρεμβάσεις στο νότο 

6.2.1 Υβριδικό έργο Αναποδάρη 

Ο Αναποδάρης είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος χείμαρρος της Κρήτης και από τους μεγαλύτερους σε ετήσια απορροή, με περίπου 35.000.000 κυβικά μέτρα νερού ετησίως. 

ΑΝΑΠΟΔΑΡΗΣ ΠΟΤΑΜΟΣ

Προτείνουμε ένα υβριδικό έργο που εκτός του φράγματος Αναποδάρη, θα περιλαμβάνει λιμνοδεξαμενή στα ανατολικά Αστερούσια σε ύψος 500 m περίπου, αιολικό πάρκο στην ίδια ορεινή περιοχή και καταθλιπτικό αγωγό διασύνδεσής τους.

Το ανωτέρω φράγμα θα μπορεί να καλύψει τις αρδευτικές ανάγκες όλης της νοτιοανατολικής Κρήτης, από το Πανόραμα Μινώα Πεδιάδας μέχρι την Ιεράπετρα με τον εμπλουτισμό του φράγματος των Μπραμιανών.

Το αναφερόμενο έργο θα αποτελέσει, σε περιόδους κρίσης, όπως η παρούσα, την ασφάλεια στην υδατική τροφοδοσία όλων των μικρών φραγμάτων που είναι σε μεγαλύτερα υψόμετρα, όπως των Αμουργελλών, Παρτίρων, Ινίου, Σκινιά, Καραβάδου, το μελετημένο φράγμα Μπαδιά και το προτεινόμενο νέο φράγμα Καραβάδου. 

Η απαιτούμενη ενέργεια για τις ποικίλες αυτές χρήσεις, θα προέλθει από τον αναφερθέντα ήδη υβριδικό σταθμό Αποσελέμη ή σε δεύτερο χρόνο, (και) από τον υβριδικό σταθμό του Αναποδάρη.

Σχήμα 2: Χωροθέτηση των βασικών συνιστωσών του υβριδικού σταθμού Αναποδάρη.

Εναλλακτικά η λιμνοδεξαμενή μπορεί να κατασκευαστεί στο χωριό Μέση του δήμου Βιάννου, όπου το κόστος της θα είναι στο ένα πέμπτο αυτής των Αστερουσίων, αλλά θα έχουμε ύψος υδατόπτωσης μικρότερο, κατά 100 μ περίπου. 

Το φράγμα Αναποδάρη και ο υβριδικός σταθμός μελετήθηκαν από το Μηχανολόγο Μηχανικό κ. Αντωνακάκη Ιωάννη, στα πλαίσια της πτυχιακής εργασίας του, υπό την επίβλεψη του κ. Κατσαπρακάκη Δημήτρη, Αναπληρωτή Καθηγητή στο Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών του Τ.Ε.Ι. Κρήτης. Ο όγκος για την προκύπτουσα δεξαμενή εκτιμάται στα 22.000.000 m3, ενώ η ελεύθερη επιφάνειά της θα καταλαμβάνει έκταση περίπου 2.000 στρεμμάτων. Για τη λειτουργία του υβριδικού σταθμού θα χρειαστεί να ανακυκλώνονται μεταξύ κάτω και άνω δεξαμενής περίπου 2.500.000 m3. Ο υβριδικός σταθμός θα παράγει εγγυημένη ισχύ 60MW επί 8 ώρες ανά εικοσιτετράωρο, ήτοι 175.200 MWh ετησίως.
Το φράγμα του Αναποδάρη θα είναι το πιο αξιόπιστο αρδευτικό έργο της Ανατολικής Κρήτης και σε συνδυασμό με το ενεργειακό έργο που θα είναι ενσωματωμένο μαζί του, θα αλλάξει τα δεδομένα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής του τόπου.  Θα συμβάλει στην αναδιάρθρωση των καλλιεργειών, θα αυξήσει τη γεωργική παραγωγή, θα δώσει ώθηση στη  μεταποίηση και σε συνδυασμό με το κατάντη υπέροχο φαράγγι  (η Σαμαριά της Ανατολικής Κρήτης),  θα προσελκύσει ποιοτικό ποιοτικό  τουρισμό στην ενδοχώρα και το Νότο. 

Σχήμα 3: Το φράγμα βαρύτητας Αναποδάρη και η κατακλυζόμενη επιφάνεια σε τρισδιάστατη προβολή ψηφιοποιημένου χάρτη Γ.Υ.Σ.

6.2.2. Αρδευτικό φράγμα Καραβάδου 

Το φράγμα αυτό προτείνουμε να κατασκευαστεί εντός του χειμάρρου Μπαρίτη, ανατολικώς του Καραβάδου, θα έχει χωρητικότητα περίπου 1.500.000 m3 και ανώτατη στάθμη νερού στα 360m. Η χρήση του έργου εντάσσεται κυρίως στα έργα εμπλουτισμού της υδρολεκάνης Θραψανού, με τη μεταφορά 2.000.000 – 3.000.000 m3 νερού με φυσική ροή. Η μέση ετήσια απορροή του Μπαρίτη εκτιμάται στα 7.000.000 – 8.000.000 m3. Βεβαίως η χρήση του έργου θα είναι και αρδευτική και μάλιστα με φυσική ροή στα κατάντη χωριά Καραβάδος, Λαγούτα, Σκινιάς, Δεμάτι κλπ. 

6.2.3. Η λεκάνη Αρκαλοχωρίου – Καστελλίου –Θραψανού – υπόγεια δεξαμενή στρατηγικών αποθεμάτων νερού 

Το παραπάνω έργο θεωρούμε ότι είναι πολύτιμο για την υδατική οικονομία της ανατολικής Κρήτης και θα αποτελέσει την ασφάλεια για την τροφοδοσία του Ηρακλείου σε νερό, αλλά και του νότου σε περιπτώσεις κρίσης. 

Τα πλεονεκτήματα από την παρέμβαση αυτή είναι πολύ μεγάλα, διότι εκτός της αποκατάστασης του υδροφορέα, ο οποίος έχει εντόνως υποβαθμιστεί, θα αποτελέσει μία τεράστια υπόγεια δεξαμενή νερού χωρητικότητας άνω των 50.000.000 κ.μ. Η δεξαμενή αυτή θα είναι απαλλαγμένη από το μεγάλο μειονέκτημα των επιφανειακών ταμιευτήρων που είναι η εξάτμιση. Επίσης το υπόγειο νερό είναι ποιοτικά καλύτερο και υγιεινολογικά αποδεκτό. 

Η τροφοδοσία νερού για τον εμπλουτισμό θα προέλθει: 

· Κατ’ αρχή από τη Γερακιανή Λαγκάδα, περίπου 3.000.000 κ.μ. ανά έτος, με φυσική ροή (πρόταση του κ Μαρίνου Κριτσωτάκη διευθυντή υδάτων της Α.Δ ΚΡΗΤΗΣ). ·           Το μικρό φράγμα που θα απαιτηθεί θα είναι χωρητικότητας 300.0000 – 400.000 κ.μ και θα επαρκεί για όλες τις αρδευτικές ανάγκες της Κοινότητας Γερακίου  και της Κοινότητας Λιλιανού.

· Μεγαλύτερες ποσότητες μπορούν να προέλθουν από το φράγμα Αναποδάρη κατά τους χειμερινούς μήνες και ιδιαιτέρως τις χρονιές μεγάλου βροχομετρικού ύψους: 3.000.000 – 4.000.000 m3 ή περισσότερο ανά έτος. 

· Επίσης από το προτεινόμενο φράγμα Καραβάδου περίπου 3.000.000 m3 ανά έτος. 

·  Άλλη πηγή προμήθειας νερού για τον παραπάνω εμπλουτισμό θα μπορούσε να προέλθει από τον Αλμυρό με 2.000.000 – 3.000.000 m3 ανά έτος, με τον ήδη υπάρχοντα αγωγό. 

Βεβαίως, οι σημαντικότερες πηγές εμπλουτισμού (τροφοδοσίας) είναι τα νερά του Οροπεδίου μέσω του Χώνου, τα οποία αμέσως πρέπει να ελευθερωθούν στην προαιώνια πορεία τους. Άλλωστε ήδη έγινε φανερό, ότι η σήραγγα του Αποσελέμη θα έχει πλέον μία άλλη χρήση, ασυγκρίτως προτιμότερη από τη σημερινή καταστροφική χρήση της. 

Στο χάρτη της επόμενης σελίδας παρουσιάζονται όλες οι προτεινόμενες οδεύσεις αγωγών για τη μεταφορά νερού από τα υφιστάμενα και προτεινόμενα φράγματα και τον Αλμυρό Ηρακλείου, προς τις προτεινόμενες επιφανειακές δεξαμενές αποθήκευσης και τη λεκάνη Αρκαλοχωρίου – Καστελλίου – Θραψανού. 

Επίσης, στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά των προτεινόμενων αγωγών μεταφοράς νερού (μήκος, διάμετρος), η προτεινόμενη μεταφερόμενη ποσότητα ανά έτος και η αντίστοιχη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας με το συνεπαγόμενο κόστος ανά κυβικό μέτρο μεταφερόμενου νερού. Σημειώνεται ότι στο κόστος αυτό συμπεριλαμβάνεται μόνο το κόστος αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η τιμή της οποίας θεωρήθηκε 0,17€/kWh (συμπεριλαμβανομένων προσαυξήσεων και Φ.Π.Α. 13%). Δεν λαμβάνονται υπόψη οι απώλειες λόγω διαρροών και τα κόστη συντήρησης του υδραυλικού δικτύου. 

Σχήμα 4: Χάρτης με τις οδεύσεις των προτεινόμενων αγωγών μεταφοράς νερού στην Ανατολική Κρήτη.

Για να γίνει περισσότερο κατανοητό το τεράστιο μέγεθος της ενέργειας που θα παράγεται στα δύο μεγάλα έργα, Αποσελέμη και Αναποδάρη, που είναι πάνω από τα 300.000 MWH, αρκεί να αναλογιστούμε ότι: Εάν από την παραπάνω ποσότητα αφαιρεθεί το 50 %, που η αξία του κατά τους υπολογισμούς του κ. Κατσαπρακάκη, επαρκεί για την κάλυψη του κόστους παραγωγής, απομένουν 150.000 MWH δωρεάν ενέργειας που μπορούμε να διαθέσουμε για τις χρήσεις που προαναφέραμε. 

Πρακτικά τώρα, όπως προκύπτει από τον παραπάνω πίνακα, για τη μεταφορά 50.000.000 κ.μ νερού ετησίως προς όλες τις κατευθύνσεις που προαναφέραμε, απαιτούνται μόνο 25.000 MWH. 

Δηλαδή η απαιτούμενη ενέργεια είναι ίση με 0,5 kwh ανά κυβικό μέτρο μεταφερόμενου νερού και μέσο κόστος 0,5 χ 0,17 = 0,085 ευρώ ανά κυβικό μέτρο. 

Από τα ανωτέρω 50.000.000 κ.μ νερού, τα 13.000.000 θα οδηγούνται στον υδροφορέα Αρκαλοχωρίου - Καστελλίου – Θραψανού ανεβάζοντας σημαντικά τα αποθέματά του, αφού οι αντλήσεις είναι πολύ μικρότερες.

Ας δούμε όμως τι μπορεί να γίνει με την τεράστια ποσότητα των 125.000 MWH δωρεάν ενέργειας που απομένει: 

· Αν διατεθεί για μεταφορά νερού ως ανωτέρω, θα μπορεί να μεταφέρει προς όλες τις κατευθύνσεις περίπου 250.000.000 κυβικά μέτρα νερού, μία ποσότητα που υπερκαλύπτει όλες τις ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης όλης της Ανατολικής Κρήτης. 

· Αν διατεθεί για αφαλάτωση υφάλμυρου νερού από τον Αλμυρό Ηρακλείου, κάτι που δεν προτείνουμε σε τόσο μεγάλη έκταση, μπορεί να παραγάγει 125.000.000 KWH /1 KWH ανά κυβικό = 125.000.000 κυβικά μέτρα πόσιμου νερού, ποσότητα που υπερκαλύπτει όλες της ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης όλης της ΒΑ Κρήτης, χωρίς να χρησιμοποιήσουμε ούτε μία σταγόνα νερού από τις συμβατικές πηγές του, που είναι οι γεωτρήσεις, οι πηγές, τα φράγματα κλπ!! 

Δημοσιεύοντας την παρούσα πρόταση – μελέτη, ελπίζω, να αναπτυχθεί ένας γόνιμος διάλογος για το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ανατολικής Κρήτης, που επηρεάζει όλες τις πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής καθώς και την ισόρροπη και αειφόρο ανάπτυξη για τις επόμενες δεκαετίες ή και αιώνες. Μην ξεχνούμε ότι ο εφιάλτης της ερημοποίησης που καραδοκεί, έχει άμεση και κύρια σχέση με την υδατική επάρκεια. 

Ελπίζω επίσης ότι οι πολιτικοί μας όλων των επιπέδων, θα εγκύψουν με σοβαρότητα, υπευθυνότητα και κυρίως με επίκαιρες αποφάσεις και δράσεις στο ανωτέρω πρόβλημα, ώστε να υλοποιηθούν τα συγκεκριμένα πολύτιμα έργα, μέσα σε λογικό και προκαθορισμένο χρονικό διάστημα και όχι παραπέποντάς το στις επόμενες γενιές. 

Τέλος, θεωρώ υποχρέωσή μου να ευχαριστήσω θερμά:

Τον κ. Μαρίνο Κριτσωτάκη Διευθυντή υδάτων της Α.Δ ΚΡΗΤΗΣ και εμβριθή μελετητή του υδατικού προβλήματος της Κρήτης για τις πολύτιμες συμβουλές, υποδείξεις και πληροφορίες που μου παρέσχε.

Τον κ. Ανδρέα Αγγελάκη Μηχανικό Υδατικών Πόρων, Τεχνικό Σύμβουλο της (EΔEYA) Ελλάδος, πρώην Πρόεδρο της EUREAU (Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Υδατικών Πόρων και Υγρών Αποβλήτων), για την πολύτιμη συνεργασία του και τις σοφές συμβουλές του.

Τέλος ευχαριστώ θερμά τον βασικό μου συνεργάτη και φίλο, αναπληρωτή καθηγητή του ΤΕΙ Ηρακλείου κ. Δημήτρη Κατσαπρακάκη, που ανέλαβε όλους τους ενεργειακούς υπολογισμούς, τις οδεύσεις, τους χάρτες κλπ, χωρίς τον οποίο το παρόν πόνημα θα είχε μειωμένη τεκμηρίωση.